Ludzie i ich historie

Do czerwca 1967 roku Barbara Brandys z domu Chęcińska nie widziała ojca płaczącego. Drugiego dnia wojny sześciodniowej weszłam do jego pokoju. Słuchał „Wolnej Europy”, sprawozdań z frontu. Jeszcze nie było wiadomo, jak to się skończy. Płakał.

Poznali się na kursie szwedzkiego w Lund jesienią 1970 roku. Państwo Walfiszowie mieszkają tam do dziś.

Ojciec Gołdy Tencer nie chciał wyjechać. Został w Polsce strzec popiołów rodziny. Przeznaczeniem Gołdy było grać w Teatrze Żydowskim. „To jest moja córka. Ta najlepsza, ta najładniejsza” – Szmul Tencer szturchał innych widzów, gdy córka grała na deskach wyludnionego po Marcu ‘68 teatru.

Myśmy chcieli zostać właśnie na tej glebie i rozwijać się, ale tak się nie stało. Nam gardło zostało podcięte w 1968 roku.

Mam takie marzenie. Ja chcę moją Polskę, która jest krajem otwartym dla wszystkich ludzi i która jest demokratyczna bardzo. A demokratyczna to nie znaczy, że robi to, co większość chce, tylko to znaczy, że pilnuje pewnych reguł zachowania w stosunku i do słabszych, i do mniejszości.

Gdy ktoś do mnie mówił „ty parszywy Żydzie”, odpowiadałem: „Żydem jestem, a za »parszywy« dam Ci w mordę”. Wyposażony w świstek, który stwierdzał, że nie jest obywatelem polskim, Gabriel Lawit wyjechał do Danii.

Z Polski nigdy nie chciała wyjechać. Evę Harley na dworzec odprowadziła mama i garstka znajomych.

„Marzec” omijała szerokim łukiem. Któregoś pięknego dnia Anna Trachtenherc dostała wymówienie z pracy.

Nie mogę zrozumieć, dlaczego ja, która jestem urodzona w Warszawie, a moim językiem macierzystym jest polski, mam mówić, że jestem zasymilowana? Po prostu, jestem tak samo Polką i jestem także Żydówką. Ja o sobie mówię, że jestem Polką i Żydówką. I jedno i drugie.

Wszyscy moi koledzy z Polski mieli duże rodziny, a myśmy nie mieli. W związku z tym miałem przez całe życie kompleks rodziny: dlaczego wszyscy mają taką dużą rodzinę, a ja nikogo nie mam? I to mnie w jakiś sposób napiętnowało na całe życie.

Rodzina Grońskich mogła wyemigrować z Polski jeszcze w końcu lat 50-tych. Ale nie chciała. W 1956 roku odwiedzili krewnych w Australii, dwa lata później w Izraelu. Pomimo możliwości pozostania za granicą, dwa razy odrzucili możliwość emigracji, za każdym razem wracając do Polski.

O tym, że nie jest obywatelem polskim – co więcej – nigdy nim nie był, dwudziestoletni mieszkaniec Lublina, Jakub Gorfinkel, dowiaduje się w końcu czerwca 1967 roku. Zostaje wezwany na posterunek milicji obywatelskiej: „Niech Pan pokaże dowód osobisty”.

„Wyrzucili ją po Marcu z pracy w szkolnictwie za to, że stanęła w obronie represjonowanych studentów. Zarzucono jej, że «demoralizuje młodzież», że «bywają u niej uczniowie» i że «są wśród nich Żydzi», pisał jeden z jej uczniów, Stefan Bekier. Wyemigrowała do Szwecji w roku 1969”.