Ballada o Łupaszce

Wiersz Janusza Szpotańskiego napisany po wydarzeniach marcowych w 1968 roku. Utwór powstał w trakcie odbywania przez satyryka trzyletniej kary więzienia, na którą został skazany za rzekome rozpowszechnianie fałszywych informacji m.in. w satyrycznej i antyreżimowej operze Cisi i gęgacze. Sam Szpotański tak scharakteryzował Balladę o Łupaszce:

„Wiersz ten w swojej warstwie stylistycznej jest parodią artykułów na temat spisku rewizjonistyczno-syjonistycznego, jakie masowo ukazywały się w polskiej prasie w marcu 1968 roku”. (J. Szpotański, Zebrane utwory poetyckie, Londyn 1990, s. 74)

Majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę” w komunistycznej propagandzie przedstawiano jako brutalnego mordercę i bandytę (ze szczególnym uwzględnieniem przestępstw popełnionych po wojnie). W marcu 1968 r. jego nazwisko zostało przypomniane w kontekście Pawła Jasienicy (podkomendnego Szendzielarza), publicznie oskarżonego przez Władysława Gomułkę o wspólne z „Łupaszką” działania we wsi Narewka i pomówionego o późniejszą współpracę z Urzędem Bezpieczeństwa. Nagonka Gomułki miała na celu zdyskredytowanie Jasienicy, który oficjalnie poparł protest studentów, wcześniej zaś podpisał List 34.

Szpotański umiejętnie połączył lansowany przez propagandę wątek „bandy Łupaszki” z nonsensami zawartymi w antysemickich artykułach o „wielkim spisku Izraela i imperialistów”, które ukazywały się w polskiej prasie. W utworze satyryka Szendzielarz okazuje się być Żydem działającym na zlecenie imperialistycznych mocodawców (szczególnie barona Rothschilda). Wraz z kochanką Czajką (Izabela Stachowicz) oraz adiutantem Nowiną (Paweł Jasienica) zakłada przestępczą bandę grasującą we wschodniej Polsce. Ich antypolską działalność powstrzymuje KBW. Nowina i Czajka działają pod przykrywką jako uznani polscy literaci, w rzeczywistości jednak nieustająco spiskują przeciwko polskim władzom. Zawiązują kolejną zmowę, tym razem z Ajzykiem mechesem (Antoni Słonimski) i tworzą rozległą siatkę konspiratorów (wśród nich m.in. Adam Michnik). Celem jest destabilizacja Polski, którą spiskowcy chcą oddać we władanie Izraelowi. W kraju ponownie pojawia się „Łupaszka”, tym razem jako generał Mosze Dajan. Gdy wywrotowcy są o krok od zwycięstwa, wkracza generał Bagno (Mieczysław Moczar), który brutalnie tłumi spisek i oczyszcza Polskę z syjonistów (emigracja Żydów z Polski).

Maria Antosik-Piela

Bibliografia

1. Eisler, Marzec 1968. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 1991.
2. Fik, Marcowa kultura, Warszawa 1995.
3. Szpotański, Satyra podziemna: (napisane między 1964 a kwietniem 1968 r.), Paryż 1971.
4. Strona poświęcona J. Szpotańskiemu http://literat.ug.edu.pl/szpot [dostęp: 04.02.2018].
5. Szpotański J., Zebrane utwory poetyckie, Londyn 1990.