Bankrut polityczny

Marcowa propaganda dzieliła „wrogów ludu” na różne kategorie. Jedną z nich byli „bankruci polityczni”, czyli osoby sprawujące kierownicze stanowiska w PRL w okresie stalinizmu, które straciły swoje wpływy po 1956 r. Uznani za inspiratorów wydarzeń Marca przy pomocy studentów i pracowników naukowych mieli dążyć rzekomo do ”odzyskania” władzy. Inne określenia tej grupy to np.: Zambrowscy, Staszewscy, Schaffowie, Werflowie, Bermanowie.

W propagandzie Marca głównymi postaciami negatywnymi byli Roman Zambrowski i Stefan Staszewski, uosabiający „bankrutów politycznych”. Nie odgrywali oni już wówczas żadnej roli w PZPR, ale według prasy chcieli ją odzyskać, m.in. wykorzystując w tym celu swoje dzieci, co zarzucano Zambrowskiemu.

W 1982 r. Teresa Torańska podczas rozmowy ze Staszewskim powiedziała: „W 1968 roku wrogiem okazała się młodzież studencka. Wtedy poznałam pana nazwisko. Pana i Zambrowskiego. W piątek, 8 marca, był wiec na uniwersytecie, jeszcze o istnieniu pana nie wiedziałam, a w poniedziałek – 11 marca – w »Trybunie Ludu« przeczytałam, że krzyczałam na wiecu: »Staszewski i Zambrowski do władzy!«. Nikt z moich kolegów nie znał pana nazwiska” (T. Torańska, Oni, Warszawa 2004, s. 207).

W przypadku Zambrowskiego zastosowano odpowiedzialność rodzinną. W walce z nim wykorzystano jego syna Antoniego Zambrowskiego, związanego wcześniej z „komandosami”. Został on aresztowany 11 marca 1968 r. i oskarżony m.in. o autorstwo słów szkalujących Polskę: „Nową przypowieść Polak sobie kupi, / Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi”, które w rzeczywistości są autorstwa Jana Kochanowskiego. Romana Zambrowskiego natomiast usunięto z szeregów PZPR (13 marca) oraz ze stanowiska wiceprezesa NIK. Dnia 25 marca napisał on list do Władysława Gomułki, w którym m.in. podkreślał, że od 1964 r. nie prowadził aktywności politycznej i nie znał organizatorów ostatnich wydarzeń, których nazwiska były wymieniane obok jego w prasie. Nawet wtedy nie cofnięto sankcji wymierzonych w niego.

Osobę Stefana Staszewskiego wykorzystano w propagandzie w prasie, na łamach której był oskarżany o zaistniałą sytuację w kraju. Według niego samego inne przykrości ze strony władzy go nie spotkały. Należy jednak dodać, że od 1 marca 1968 r. był inwigilowany przez aparat bezpieczeństwa, z czego zdawał sobie sprawę. Z akt znajdujących się w IPN sporządzonych na jego temat przez Departament III MSW wynika też, że liczył się z ewentualnym aresztowaniem.

dr Martyna Rusiniak-Karwat

Bibliografia:

1. Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006, ss. 534–538.
2. Osęka P., Syjoniści, inspiratorzy, wichrzyciele. Obraz wroga w propagandzie marca 1968, Warszawa 1999, ss. 24–26.
3. Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
4. Stefan Staszewski, [w:] T. Torańska, Oni, Warszawa 2004, ss. 207–212.