Cisi i gęgacze

Cisi i gęgacze czyli bal u prezydenta, utwór Janusza Szpotańskiego. Inspiracją do napisania sztuki, zwanej przez autora Operą, był m.in. List 34, a także zbliżające się obchody 20-lecia PRL. W 1964 r. Szpotański postanowił na tę okoliczność stworzyć szopkę polityczną, której fragmenty osobiście deklamował w trakcie spotkań towarzyskich. Trzyaktówka przedstawiała realia Polski Ludowej w latach 60., była satyrą na ówczesnych dygnitarzy partyjnych.

Tytułowymi Cichymi byli tajni pracownicy Służby Bezpieczeństwa, zaś Gęgaczami opozycjoniści rekrutujący się ze środowisk inteligenckich, wśród nich sygnatariusze Listu 34. W tekście pojawiają się również Białe Gnidy (pseudoopozycjoniści), chłopcy z Golędzinowa (zomowcy), poeta Fekalian (Andrzej Mandalian), Wilhelmini (Janusz Wilhelmi), wielki Mieczysław (Mieczysław Maślanko), Rotmistrz wuj (Andrzej Rzeszotarski) i szereg innych postaci związanych z ówczesnym reżimem, na czele z Władysławem Gomułką, przedstawionym w utworze jako Gnom. Grupę Gęgaczy spotykających się w „Snobcafé” (kawiarnia PIW, zamknięta w 1968 r.) reprezentowali m.in. Prezydent (Jan Józef Lipski), Gęgacz nestor (Antoni Słonimski) i Amorek (Anna Rudzińska).

Recytacje Szpotańskiego cieszyły się wielkim powodzeniem wśród słuchaczy, a popularność Cichych i gęgaczy zaczęła zataczać coraz szersze kręgi. W efekcie działalnością satyryka zainteresowała się Służba Bezpieczeństwa. W styczniu 1967 r. został osadzony w areszcie na Rakowieckiej i oskarżony o rozpowszechnianie fałszywych wiadomości i propagowanie antypaństwowych treści. Dnia 6 lutego 1968 r. skazano go na trzy lata więzienia i osadzono w Zakładzie Karnym w Barczewie.

Władysław Gomułka w przemówieniu, wygłoszonym na spotkaniu z aktywem partyjnym 19 marca 1968 r., dosadnie skomentował sztukę i jej autora:

„Kisielewski podjął także na tym zebraniu obronę niejakiego Szpotańskiego, który został skazany na trzy lata więzienia za reakcyjny paszkwil, ziejący sadystycznym jadem nienawiści do naszej partii i do organów władzy państwowej. Utwór ten zawiera jednocześnie pornograficzne obrzydliwości, na jakie może się zdobyć tylko człowiek tkwiący w zgniliźnie rynsztoka, człowiek o moralności alfonsa”. („Słowo Ludu” 1968, nr 80, s. 3)

Szpotański wyszedł na wolność  na mocy amnestii ogłoszonej 22 lipca 1969 r. z okazji 25-lecia PRL. Zarówno w więzieniu, jak i na wolności kontynuował działalność literacką.

Maria Antosik-Piela

Bibliografia

1. Eisler, Polski rok 1968, Warszawa 2006.
2. Lityński J., Peerliada, czyli krótki kurs historii dla młodszych i zaawansowanych, rozm. przepr. J. Szczęsna, „Magazyn Gazety Wyborczej” z 11.2001.
3. Szpotański, Fragmenty nienapisanej biografii, red. A. Libera [online]

http://literat.ug.edu.pl/szpot/autob.htm [dostęp: 04.02.2018].