Syjonista

W Polsce do czasu antysemickiej kampanii w 1968 r. określenie syjonista dotyczyło wyłącznie zwolennika syjonizmu, ruchu społecznego i politycznego o charakterze narodowym. Jednym z podstawowych celów syjonistów było utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie. W 1948 r. Państwo Izrael proklamowało niepodległość, co miało znaczący wpływ na zaostrzenie się konfliktu żydowsko-arabskiego. O ile wcześniejsze konflikty zbrojne pomiędzy Izraelem i państwami arabskimi nie były przedmiotem szerszego zainteresowania polskiej opinii publicznej, o tyle wojna sześciodniowa (5–10 czerwca 1967 r.), zwana też trzecią wojną izraelsko-arabską, stała się punktem zwrotnym w polityce prowadzonej przez polskie władze nie tylko w stosunku do Państwa Izrael, ale także Żydów w Polsce. ZSRR oraz jego państwa satelickie (wyjątek stanowiła Rumunia) potępiły działania Izraela i poparły arabskich sojuszników. W efekcie doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami (Polska – 12 czerwca 1967 r.).

Władysław Gomułka w przemówieniu z 19 czerwca 1967 r. zainicjował kampanię antysyjonistyczną, skierowaną de facto przeciwko polskim Żydom. W propagandzie marcowej syjonista oznaczał Żyda bez względu na deklarowane poglądy społeczno-polityczne. Należy przy tym zaznaczyć, że ostatnie partie syjonistyczne w Polsce rozwiązano w 1950 r., zaś znaczna liczba ich członków wyjechała z kraju. W trakcie kampanii wyrazy Żyd czy żydowski nie były powszechnie używane, zastępowały je na ogół syjonista i syjonistyczny. Sam Gomułka zastrzegał, że prowadzi politykę antysyjonistyczną, nie zaś antysemicką. Jednak strategia ukrycia antyżydowskiego charakteru akcji była na tyle przejrzysta, że społeczeństwo bardzo szybko zorientowało się, kogo w rzeczywistości władze uznawały za syjonistów. Popularny na polskich ulicach stał się dowcip, w którym syn pyta ojca: „Tato, jak się pisze syjonizm?”, a ojciec odpowiada: „Nie wiem, ale przed wojną pisało się przez Ż”. Paradoksalnie  również Polaków bez żydowskiego pochodzenia kwalifikowano niekiedy jako syjonistów. Jak twierdzi Dariusz Stola, „sługusem syjonizmu” mógł okazać się każdy.

Komunistyczna propaganda zarzucała polskim Żydom nielojalność wobec Polski, wrogi stosunek do socjalizmu i wspieranie rewizjonistycznej polityki Izraela. Syjonistów, czyli komunistów o żydowskim pochodzeniu, próbowano również obarczyć winą za zbrodnie stalinowskie. W kontekście protestów studenckich oskarżano grupę „komandosów” żydowskiego pochodzenia o rozpętanie strajku.

Podczas Komisji Zjazdowej KC PZPR 24 czerwca 1968 r. Władysław Gomułka uznał, że kwestia syjonizmu, a tym samym i syjonistów została ostatecznie wyjaśniona. W efekcie kampanii dokonano czystek na stanowiskach partyjnych, państwowych, administracyjnych i akademickich. W latach 1968–1971 Polskę opuściło ok. 13 tys. Żydów. Był to ostatni masowy wyjazd polskich Żydów z kraju.

Maria Antosik-Piela

Bibliografia

1. Eisler, Polski rok 1968, Warszawa 2006.
2. Osęka, Syjoniści, inspiratorzy, wichrzyciele. Obraz wroga w propagandzie marca 1968, Warszawa 1999.
3. Stola, Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, Warszawa 2000.